Z dziejów powiatu

Opublikowano: 01 luty 2011

Podstawę terytorialną obecnego powiatu stanowi dawny konecki klucz włości, będący praktycznie już od XII w. samodzielną jednostką administracyjną na obszarze kasztelanii żarnowskiej, a od końca XIV w. powiatu opoczyńskiego. Jedynie rejon Radoszyc znajdował się w powiecie chęcińskim, a w powiecie radomskim okolice Chlewisk, Szydłowiec i Borkowice. Taki stan trwał do upadku Rzeczypospolitej - po trzecim rozbiorze. Wszystkie te ziemie należały wtedy do województwa sandomierskiego. Wspomnianymi dobrami zwanymi z czasem Końskie Wielkie władali blisko sześć wieków Odrowążowie, a poprzez następne dwa stulecia Małachowscy.
Po wkroczeniu Austriaków do tzw. Galicji Zachodniej w 1795 r., ustanowili oni w Końskich siedzibę cyrkułu (okręgu) - jednego z sześciu na tym terenie - faktycznie odpowiadającemu powiatowi. Po ustąpieniu tychże zaborców w 1809 r. ziemie te włączono do Księstwa Warszawskiego, a Końskie jako siedziba powiatu wraz z Żarnowem, Przedborzem, Białaczowem i Radoszycami weszły w skład departamentu radomskiego. W 1816 r. dotychczasowe powiaty utraciły na znaczeniu i na ich miejsce powołano obwody, w tym opoczyński, z siedzibą w Końskich ( do 1834 r.). Przywrócono też nazwę województwo sandomierskie z urzędem w Radomiu.
Z ostatnim dniem 1866 r. ukaz carski ustanowił powiat konecki. Jego najważniejszym miastem i ośrodkiem władz stały się Końskie. Terytorium to przynależało do guberni radomskiej, która praktycznie pokrywała się z dawnym województwem sandomierskim.
Ówczesny powiat Końskie był rozległym obszarem: od Pilicy z Przedborzem aż po Szydłowiec. Niebawem prawa miejskie utraciły Gowarczów i Radoszyce. W skład liczącego wtedy 1883 km kw. powiatu wchodziło 18 gmin: Bliżyn, Borkowice, mapka powiatu w 1938 r Chlewiska, Czermno, Dobromierz, Gowarczów, Grodzisko (z siedzibą w Radoszycach), Góry Mokre, Kamienna (od 1905 r.), Końskie, Duraczów (z siedzibą w Pomykowie), Miedzierza (z siedzibą w Królewcu, potem w Smykowie), Niekłań (z siedzibą w Odrowążu), Pijanów (z siedzibą w Słupi), Przedbórz, Ruda Maleniecka, Skotniki i Szydłowiec. Na tym terenie mieszkało wówczas blisko 80 tys. ludzi. Ich liczba szybko wzrastała i w 1931 r. wynosiła ok. 180 tys. osób, z czego 75% mieszkało w ponad 400 przeludnionych wsiach. Powiat konecki znajdował się wówczas w województwie kieleckim.
W 1938 r. odeszły gminy: Szydłowiec, Skarżysko, Bliżyn, a powiat Końskie włączono w obszar województwa łódzkiego (do 1950 r. nie licząc lat okupacji). W 1955 r. konecki powiat utracił gminy Borkowice i Chlewiska. Wszyskie powiaty, w tym i konecki, zostały zlikwidowane decyzją władz centralnych w 1975 r.; żyło w nim wówczas 103 tys. mieszkańców.
Utworzony w 1999 r. samorządowy powiat konecki liczy 91,5 tys. osób zamieszkałych na obszarze 1140 km kw. Tworzy go 8 gmin: Końskie, Stąporków, Radoszyce, Gowarczów, Fałków, Ruda Maleniecka, Smyków i Słupia Konecka.

Położenie geograficzne

Powiat konecki położony jest w północno-zachodniej części województwa świętokrzyskiego. Graniczy z powiatami skarżyskim, kieleckim, włoszczowskim oraz z powiatami radomszczańskim i opoczyńskim w województwie łódzkim, przysuskim i szydłowieckim w województwie mazowieckim. Od południa graniczy z podnóżem Gór Świętokrzyskich.
Falisty układ powierzchni (Wzgórza Koneckie), w większości porośnięty lasami, sprzyjał wytworzeniu się licznych rzek i strumieni.